Celem naszej pracy jest przedstawienie sejmików mazowieckich w okresie panowania Wazów — gdy Warszawa stała się nie tylko miejscem elekcji i sejmów, ale też rzeczywistym centrum życia politycznego Rzeczypospolitej, a Mazowszanie, coraz liczniej osiągający czołowe godności i urzędy państwowe, weszli w skład ścisłej elity władzy. Wtedy też zakończył się proces pełnego zrośnięcia Mazowsza z Rzecząpospolitą, nie tylko prawnego, lecz przede wszystkim w dziedzinie świadomości.
Epoka Wazów była jednocześnie okresem przełomu, ewolucji ustroju — nie tyle zresztą jego form, ile treści. Sprawdzający się za panowania ostatnich Jagiellonów i pierwszych władców elekcyjnych model monarchii mieszanej ("monarchia mixta") zaczął się załamywać i coraz większą rolę w życiu publicznym odgrywały fakcje magnackie. Proces ten zaznaczył swe wyraźne piętno także na życiu politycznym Mazowsza, zmieniając charakter mazowieckiej demokracji oraz oblicze i rolę tamtejszych....
Choińska-Mika, Jolanta(Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, 2013)
Artykuł przedstawia rozwój praw politycznych i form uczestnictwa szlachty we władzy na tle przemian ustrojowych od schyłku XIV do końca XVII w. Charakterystycznym rysem tych przeobrażeń była aktywizacja i wzrost aspiracji politycznych szlacheckiego ogółu oraz powiększanie się kręgu osób współuczestniczących w sprawach państwa, a także poszerzanie się merytorycznego zakresu partycypacji. Zjawiska te legły u podłoża wykształcania się i rozwoju instytucji parlamentarnych. Równolegle formowały się mechanizmy komunikacji społecznej pomiędzy politycznym centrum i szlacheckimi wspólnotami ziemskimi, a także w obrębie narodu politycznego. Wykształcony w ciągu XV stulecia system osiągnął swoją dojrzałość w czasach ostatnich Jagiellonów, a jego ustrojowe pryncypia, właściwe arystotelesowskiej monarchii mieszanej, opisane zostały w Artykułach Henrykowskich. Przemianom polityczno-ustrojowym towarzyszyło wykształcanie się obywatelskiego modelu kultury politycznej, w którym ważną rolę odgrywał etos republikański, legalizm i zasada zgody.
Wiek XVII postawił Rzeczpospolitą w obliczu nowych, nieznanych wcześniej wyzwań, pod wpływem których zmieniał się charakter i zakres udziału szlachty w życiu publicznym. Najbardziej znaczącym rysem tego zjawiska był postępujący rozwój systemu klientalnego i wzrost znaczenia fakcji w życiu publicznym, a w ślad za tym przenoszenie procesu decyzyjnego z instytucji ustrojowych państwa na poziom rozwiązań pozaformalnych/pozasystemowych. Choć w sferze ideologii i deklarowanych przekonań zajmowały one nadal ważne miejsce, a ich formalne uprawnienia pozostały bez zmian, to w praktyce najważniejsze decyzje państwowe zapadały poza nimi. Właściwymi decydentami byli liderzy fakcji, i to od układu sił pomiędzy fakcjami zależały w dużej mierze rozstrzygnięcia głównych problemów politycznych kraju.... The article examines the expansion of political rights and the changing forms of nobility’s political participation in the context of constitutional transformation of the state since the late 14th c. to the end of the 17th c. First, there was a noted increase in political aspirations among nobility which resulted in a growing number of noblemen participating in local public/political life. This, in turn, resulted in a gradual broadening of political agenda. As a consequence, these stimulated the emergence and development of parliamentary institutions, and varying communication methods between the Crown and the localities. In addition, these processes triggered the emergence and development of a distinct civic/political culture among the nobility; one which was strongly rooted in republican ethos, respect of the law and the ideals of civic consensus. Political system which had been created in the course of the 15th century reached its mature, complex form in the late 16th century. In the 17th century the Polish – Lithuanian Commonwealth had to face new, unknown challenges, which altered the nature of noble participation in public life. The development of the clientage system, and with it the rise of magnates and their influence, was the most significant manifestation of these complex changes. As a result, there was a drastic shift in the decision making process: state institutions were increasingly losing their power in favour of parallel informal structures. In effect, by the end of the 17th century, it was the faction leaders who had the decisive say over the Commonwealth’s interior and international politics. As such, the country’s future and stability depended on the frail balance of power between rival fractions....