Na wstępie autorka odnotuje niedocenie literatury nowołacińskiej, współistniejącej w kulturze XVI- i XVII-wiecznej Europy obok kultur języków narodowych. To one bardziej interesują badawczy, choć idea humanitas najpełniej zrealizowała się właśnie w tekstach nowołacińskich, stanowiących świadectwo nowożytnej łacińskiej wspólnoty kulturalnej (W. Weintraub). Za J. Domańskim badaczka określa postawę użytkowniczą autorów humanistycznych wobec tekstów starożytnych: traktowali je jako swe dziedzictwo, dzięki czemu „cudze” może stać się „nasze” nawet w krajach Północy, pierwotnie niezwiązanych z tradycją grecko-rzymską. Choć w średniowieczu dobrze znano literaturę antyczną, skupiano się na dziełach. W renesansie natomiast doceniono rolę aktu twórczego i osobowości twórcy, znów zainteresowano się relacją poesis – poema – poeta, trzema elementami ars poetica. Wypracowano nowe strategie literackie w odwołaniach wzorów antycznych, związane ze zjawiskami imitatio antiquorum – naśladowania formy i treści starożytnego wzoru – oraz aemulatio – poszukiwania doskonałości i chęci rywalizacji z dawnymi mistrzami, co wiązało się z podkreśleniem własnej indywidualności i przetworzeniem wzoru. Badaczka wyróżnia trzy renesansowe wcielenia poety. Artifex, mistrz rzemiosła literackiego, kształci swe umiejętności wytrwałą pracą. Poeta doctus, uczony, obserwuje i objaśnia rzeczywistość. Najbardziej interesuje autorkę vates, wieszcz natchniony przez bóstwo, świadomy swej mocy twórczej, zapewniającej nieśmiertelność, obecny w dziełach Wergiliusza, Horacego, Propercjusza, Owidiusza, Lukana. Humaniści naśladowali postawy swych starożytnych poprzedników. Prowadzili dialog z antykiem podobnie, jak poeci rzymscy z dziedzictwem greckim. Angażowali się w życie społeczne i polityczne. Pragnęli zbliżyć się do idealnego wzoru poezji. Czynili tak również Polacy, na początku bliżsi mistrzom-rzemieślnikom (Paweł z Krosna), potem – wieszczom. Jako pierwszy ze wzorcem tym, tak istotnym w renesansowej świadomości teoretycznej, utożsamił się Klemens Janicjusz, idący śladem Owidiusza, później wspominali o nim Joachim Bielski czy Andrzej Trzecieski. Motyw unieśmiertelniającej siły poezji, autobiografizm i osobisty ton rzymskiej poezji okresu augustowskiego odpowiadały humanistycznemu przekonaniu o wyjątkowości jednostki ludzkiej i pragnieniu przetrwania w ludzkiej pamięci. Autorka wyjątkowość Janicjusza, inaczej niż Kallimach i Dantyszek, wcielającego się w rolę wieszcza. Nie tyle przejmuje elementy antyku, ile dopasowuje do niego swe życie i twórczość, choć pozostaje przy tym sobą. Badaczka analizuje jego teksty jako przykład renesansowej emulacji. Przywołując elegie Kochanowskiego, wskazuje też cykl poetycki jako wartą przebadania strategię literacką poetów nowołacińskich. Autorka omawia rolę wychowawczą starożytnego poety, związaną z wzorem etycznym vir bonus et sapiens. Aktualizowali go poeci nowołacińscy, gdy wypowiadali się na tematy polityczno-społeczne, jak Janicjusz i Kochanowski. W wieszczów wcielali się też twórcy uzupełniający, przekładający i kontynuujący dzieła antyczne (suplemetacja). W konkluzji badacza zauważa, że refleksja and renesansowym motywem poety-wieszcza musi objąć kontekst literatury antycznej i społecznej roli twórcy – wyjątkowej jednostki, zdolnej ocalać od zapomnienia, komentatora życia politycznego, wychowawcy-moralisty. Wzorzec ten mimo przeobrażeń przetrwał do XVIII w. i wpłynął na kultury narodowe. Na wstępie autorka odnotuje niedocenie literatury nowołacińskiej, współistniejącej w kulturze XVI- i XVII-wiecznej Europy obok kultur języków narodowych. To one bardziej interesują badawczy, choć idea humanitas najpełniej zrealizowała się właśnie w tekstach nowołacińskich, stanowiących świadectwo nowożytnej łacińskiej wspólnoty kulturalnej (W. Weintraub). Za J. Domańskim badaczka określa postawę użytkowniczą autorów humanistycznych wobec tekstów starożytnych: traktowali je jako swe dziedzictwo, dzięki czemu „cudze” może stać się „nasze” nawet w krajach Północy, pierwotnie niezwiązanych z tradycją grecko-rzymską. Choć w średniowieczu dobrze znano literaturę antyczną, skupiano się na dziełach. W renesansie natomiast doceniono rolę aktu twórczego i osobowości twórcy, znów zainteresowano się relacją poesis – poema – poeta, trzema elementami ars poetica. Wypracowano nowe strategie literackie w odwołaniach wzorów antycznych, związane ze zjawiskami imitatio antiquorum – naśladowania formy i treści starożytnego wzoru – oraz aemulatio – poszukiwania doskonałości i chęci rywalizacji z dawnymi mistrzami, co wiązało się z podkreśleniem własnej indywidualności i przetworzeniem wzoru. Badaczka wyróżnia trzy renesansowe wcielenia poety. Artifex, mistrz rzemiosła literackiego, kształci swe umiejętności wytrwałą pracą. Poeta doctus, uczony, obserwuje i objaśnia rzeczywistość. Najbardziej interesuje autorkę vates, wieszcz natchniony przez bóstwo, świadomy swej mocy twórczej, zapewniającej nieśmiertelność, obecny w dziełach Wergiliusza, Horacego, Propercjusza, Owidiusza, Lukana. Humaniści naśladowali postawy swych starożytnych poprzedników. Prowadzili dialog z antykiem podobnie, jak poeci rzymscy z dziedzictwem greckim. Angażowali się w życie społeczne i polityczne. Pragnęli zbliżyć się do idealnego wzoru poezji. Czynili tak również Polacy, na początku bliżsi mistrzom-rzemieślnikom (Paweł z Krosna), potem – wieszczom. Jako pierwszy ze wzorcem tym, tak istotnym w renesansowej świadomości teoretycznej, utożsamił się Klemens Janicjusz, idący śladem Owidiusza, później wspominali o nim Joachim Bielski czy Andrzej Trzecieski. Motyw unieśmiertelniającej siły poezji, autobiografizm i osobisty ton rzymskiej poezji okresu augustowskiego odpowiadały humanistycznemu przekonaniu o wyjątkowości jednostki ludzkiej i pragnieniu przetrwania w ludzkiej pamięci. Autorka wyjątkowość Janicjusza, inaczej niż Kallimach i Dantyszek, wcielającego się w rolę wieszcza. Nie tyle przejmuje elementy antyku, ile dopasowuje do niego swe życie i twórczość, choć pozostaje przy tym sobą. Badaczka analizuje jego teksty jako przykład renesansowej emulacji. Przywołując elegie Kochanowskiego, wskazuje też cykl poetycki jako wartą przebadania strategię literacką poetów nowołacińskich. Autorka omawia rolę wychowawczą starożytnego poety, związaną z wzorem etycznym vir bonus et sapiens. Aktualizowali go poeci nowołacińscy, gdy wypowiadali się na tematy polityczno-społeczne, jak Janicjusz i Kochanowski. W wieszczów wcielali się też twórcy uzupełniający, przekładający i kontynuujący dzieła antyczne (suplemetacja). W konkluzji badacza zauważa, że refleksja and renesansowym motywem poety-wieszcza musi objąć kontekst literatury antycznej i społecznej roli twórcy – wyjątkowej jednostki, zdolnej ocalać od zapomnienia, komentatora życia politycznego, wychowawcy-moralisty. Wzorzec ten mimo przeobrażeń przetrwał do XVIII w. i wpłynął na kultury narodowe....
Barbara Milewska-Waźbińska, A Humanistic Model of Authorship – Neo-Latin Poetry in Poland At the beginning of her text, the author notes the underestimation of neo-Latin literature, existing in the culture of sixteenth- and seventeenth-century Europe alongside national language cultures. Researchers are more interested in them, although the idea of humanitas was most fully realised in neo-Latin texts, which are a testimony to the modern Latin cultural community (Wiktor Weintraub). Following Juliusz Domański, the researcher defines the user attitude of humanistic authors towards ancient texts: they treated them as their heritage, thanks to which “somebody’s else” could become “ours” even in the countries of the North, originally unrelated to the Greek-Roman tradition. Ancient literature was well known in the Middle Ages in which the focus was on individual texts. In the Renaissance, on the other hand, the role of the creative act and the personality of the author were more appreciated, and the interest in the relationship poesis – poem – poet, the three elements of ars poetica – increased. New literary strategies were developed in reference to ancient models, related to the phenomena of imitatio antiquorum – imitation of the form and content of the ancient pattern – and aemulatio – the search for perfection and the desire to compete with former masters, which was associated with the emphasis on one’s individuality and processing of the model. The researcher distinguishes three Renaissance incarnations of the poet. Artifex, master of the art of writing, develops his skills with persistent work. Poeta doctus, a scholar, observes and explains reality. The author is most interested in vates, a prophet inspired by the deity, aware of his creative powers providing immortality, present in the works of Virgil, Horace, Propertius, Ovid, and Lucan. Humanists imitated the attitudes of their ancient predecessors. They conducted a dialogue with antique like Roman poets with the Greek heritage. They actively participated in social and political life. They wanted to get closer to the perfect model of poetry. The same also did Poles, at first closer to master-craftsmen (Paweł of Krosno), then – to the prophets. It was Klemens Janicki called Janicjusz who, following in the footsteps of Ovid, identified himself as the first with this pattern, so important in the Renaissance theoretical consciousness, later on, Joachim Bielski and Andrzej Trzecieski also mentioned Ovid. The motif of the immortalising power of poetry, the autobiography and the personal tone of the Roman poetry of the Augustan period corresponded to the humanistic belief in the uniqueness of the human individual and the desire to survive in human memory. The author emphasises the uniqueness of Janicjusz who, unlike Filippo Buonaccorsi called Callimachus and Johannes Dantiscus, plays the role of a prophet. He not as much takes over the elements of antiquity as adjusts his life and works to the ancient tradition, although at the same time he remained himself. The researcher analyses his texts as an example of Renaissance emulation. Recalling Kochanowski’s elegies, she also points to the poetic cycle as the literary strategy of neo-Latin poets worth investigating. Next, the author discusses the educational role of ancient poets, associated with the ethical model of vir bonus et sapiens. It was updated by neo-Latin poets speaking on political and social topics, such as Janicjusz and Kochanowski. The role of the poet was also played by additional authors who translated and continued ancient works (supplementation). In conclusion, the researcher notes that reflection on the Renaissance motif of the poet has to include the context of ancient literature and the social role of the author – a unique individual capable of saving from oblivion, a commentator on political life, a moralist-educator. This model, despite transformations, survived until the eighteenth century and influenced national cultures....

Autorka rozpoczyna wywód od rekapitulacji tez Robortella z traktatu Paraphrasis... (1548), przedstawiającego założenia poetyckie Horacego. Tak Robortello, jak i Horacy kładą nacisk na to, że poeta powinien uczyć (prodesse) lub bawić (delectare), lub czynić jedno i drugie jednocześnie. Tylko to ostatnie pozwoli jednak poszerzyć krąg odbiorców dzieła. W literaturze rzymskiej wyróżniano kilka typów nawiązań do poprzedników. Po pierwsze: tłumaczenie dosłowne, po drugie zaś: naśladowanie (imitatio) – najbardziej cenione, rozumiane jako wyszukanie najciekawszych rzeczy u poprzedników i połączenie ich z własnym ingenium, by uzyskać zamierzony efekt artystyczny. Recepcję tych teorii wprowadza autorka na przykładzie twórczości elegijnej w Polsce. Na dwóch jej biegunach umieszcza Klemensa Janicjusza (jako naśladowcy utworów „płaczliwych” jak Tristia) i Jana Kochanowskiego (inspirującego się przede wszystkim utworami o topice miłosnej). Innym typem nawiązań obserwowanych w literaturze renesansowej, poza adaptacjami i parafrazami, są reminiscencje i aluzje, przejawiające się np. w adaptowaniu specyficznie horacjańskich motywów i tematów. Przykładem wielości typów odniesień zawartych w pojedynczych utworach jest oda XI w Lyricorum libellus (1580) Kochanowskiego: In equum, nawiązująca co najmniej do trzech utworów Horacego, ale unikająca bezpośrednich zapożyczeń. Dwuznaczność rozegrana została przez poetę przede wszystkim na płaszczyźnie znaczeń: zwrotów do realnego lub boskiego (mitologicznego) adresata oraz dosłowną lub metaforyczną wymową utworu. Drugim omawianym przykładem jest epigramat 60 In culicem ze zbioru Foricoenia będący nawiązaniem do greckiego utworu Meleagra. Obydwa utwory opierają się na zawieszeniu pomiędzy poetyką powagi i żartu. W wypadku Kochanowskiego warstwa literalna wyzyskuje topikę miłosną, warstwa erudycyjna zaś stanowi metaliteracki komentarz oparty o poetykę heroikomiczną. W podsumowaniu autorka zwraca uwagę na obecny w utworach Kochanowskiego element, który może być wyróżnikiem renesansowego sposobu dialogowania z antykiem, nieobecnym w późniejszej liryce nowołacińskiej. Kochanowskiego cechuje bowiem ideowo-estetyczna jedność znaczeniowa, później, np. u Sarbiewskiego, sprowadzona wyłącznie do podobieństwa formalnego....
Monika Szczot Renaissance Horatian Imitations in Poland – Literary Theory and Practice The author begins her argument with a recapitulation of Robortello's theses from his treatise Paraphrasis… (1548), presenting Horace's poetic assumptions. Both Robortello and Horace emphasize that the poet should teach (prodesse) or entertain (delectare), or do both at the same time. But only the latter would allow broadening the audience of the work. There were several types of references to predecessors distinguished in Roman literature. First: literal translation; and second, imitation (imitatio) – the most valued, understood as finding the most exciting things in the predecessors and combining them with their own ingenium to achieve the intended artistic effect. The author introduces the reception of these theories on the example of elegiacal texts in Poland. At its opposite poles, she places Klemens Janicjusz (as a follower of lamentation poems like Tristia), and Jan Kochanowski (inspired mainly by love poems). Another type of references observed in Renaissance literature, apart from adaptations and paraphrases, are reminiscences and allusions, manifested, for example, in the adaptation of specifically Horatian motifs and themes. An example of the multitude of reference types included in individual works is Ode XI in Lyricorum libellus (1580) by Kochanowski, In equum, referring to at least three works by Horace, but avoiding direct borrowings. The poet played the ambiguity primarily on the plane of meanings: through addressing the real or divine (mythological) recipient, and through the literal or metaphorical sense of the work. The second discussed example is the epigram 60th In culicem from the Foricoenia collection, which is a reference to a Greek song by Meleager. Both works are based on a suspension between the poetics of seriousness and fun. In Kochanowski's case, the literal layer exploits the love theme, while the erudite layer is a metaliterary commentary based on heroicomic poetry. In summary, the author draws attention to an element present in Kochanowski's works, which may be a distinguishing feature of the Renaissance dialogue with antique, absent in later neo-Latin poetry. Kochanowski is characterized by ideological and aesthetic unity of meaning, which later, e.g. in Sarbiewski's, was reduced only to formal similarity....